شاید، تصور بورس 100میلیارد دلاری تا همین چند سال پیش برای فعالان بازار سرمایه و مردم کار دشوار و غیرقابل تصوری بود اما در کمتر از یک دهه ارزش بورس 10برابر افزایش یافت و اکنون ارزش بورس تهران در هر لحظه با صعود شاخص، چند صدمیلیون دلار رشد می‌کند.
برهمین اساس رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت‌وگو با همشهری وعده داد که ارزش بورس تهران ظرف 2سال آینده به 400میلیارد دلار خواهد رسید و تا پایان برنامه پنجم ارزش بورس تهران از ارزش تولید ناخالص داخلی پیشی خواهد گرفت و به 600تا 1000میلیارد دلار می رسد.
- اگر بخواهیم عملکرد بازار سرمایه را در طول 5سال گذشته که شما سکاندار بازار سرمایه بودید، مرور کنیم، چه فعالیت‌هایی در طول این سال‌ها در بازار انجام شده و چه عواملی منجر به توسعه بازار سرمایه شده است؟
ابتدا باید ببینیم چه اتفاقی در این 5 سال رخ داده است. البته رئوس کلی را می‌توانیم بگوییم چون جزئیات زیادی در این 5 سال اتفاق افتاده است. وضعیت شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس در 5سال گذشته مشخص است، ضمن اینکه با اجرای سیاست‌های اصل44، شرکت‌های جدیدی وارد بورس شدند و امکان مقایسه دراین‌باره وجود دارد، در نتیجه تنوع بورس نسبت به گذشته خیلی بیشتر شده است. بخش زیادی از ارزش بورس تهران در آن زمان متعلق به شرکت‌های سیمانی بود و شاید وزن مؤثر سهام سیمانی بیش از یک سوم بورس بود اما امروز صنایع بورس تنوع زیادی پیدا کرده و ارزش بازار هم بین صنایع مختلف تقسیم شده است. این توزیع سبد سهام (پورتفوی)استحکام زیادی به بورس داده است، به‌طور مثال امروز صنعت فلزات به یک صنعت بزرگ در بورس تبدیل شده و صنایع بانکداری بیمه، مخابرات، پتروشیمی، حفاری، پالایشگاهی و پیمانکاری از صنایع بزرگ بورس هستند. در حال حاضر پایه‌های بورس را شرکت‌های بزرگ و استخوان‌دار بنا کرده‌اند و این موضوع نقش زیادی در توسعه بورس داشته است. به لحاظ اطلاعاتی نیز تمام تلاش ما به جای توسعه فیزیکی روی توسعه الکترونیک بازار متمرکز شده است.
- این روز‌ها صحبت زیادی در مورد معاملات آنلاین در بورس می‌شود، هدف شما برای اجرای این طرح چیست؟
در حال حاضر 20 تا 30کارگزار مجوز معاملات آنلاین دریافت کرده‌اند، برای توسعه معاملات آنلاین راهکار ویژه‌ای وجود دارد که آن را بررسی کرده‌ایم. اگر معاملات آنلاین توسعه پیدا کند من فکر می‌کنم بازار سرمایه تا پشت در خانه مردم خواهد رفت.
- آیا برنامه توسعه فیزیکی به‌طور کل از دستور کار خارج شده است؟
برنامه‌های ما برای توسعه فیزیکی بازار به شکل جدید‌تری دنبال می‌شود به‌طور مثال، مردم ما به‌صورت سنتی با مقوله بانک آشنا هستند. بعید است کسی با مفهوم بانک آشنایی نداشته باشد اما نکته اینجاست که بانک‌های ما در حال حاضر فقط خدمات بانکداری ارائه می‌کنند. اعتقاد ما در مجموعه سازمان بورس این است که بازار پول و سرمایه باید مکمل یکدیگر باشند نه رقیب یکدیگر. برنامه ما توسعه فیزیکی بازار سرمایه و ابزارهای مالی ازطریق سیستم بانکی است.
- چگونه؟
اگر امکان ارائه خدمات آنلاین اوراق بهادار در بانک‌ها فراهم شود بازار خودبه‌خود گسترش پیدا خواهد کرد و همه ابزارهای مالی از قبیل گواهی سپرده، اوراق مشارکت، صکوک و سهام قابلیت انجام معامله از طریق شعب بانک را پیدا خواهند کرد. اگر نظام بانکداری را در طول 3سال گذشته بررسی کنیم متوجه می‌شویم که نظام بانکداری کشور برای تأمین منابع مالی خود در حال انتشار اوراق بهادار است، به‌طور مثال در گذشته چیزی به نام گواهی سپرده وجود نداشت در حالی که در طول 3 سال گذشته انتشار گواهی سپرده از سوی بانک‌ها مرسوم شده است؛ این یعنی اینکه نظام بانکی ما به این نتیجه رسیده که در کنار روش‌های بانکداری از انتشار اوراق بهادار برای تأمین سپرده‌های خود نیز استفاده کند.
- یعنی شما قصد دارید در هر شعبه بانک یک باجه اوراق بهادار راه‌اندازی کنید؟
ما 18هزار شعبه بانکی در سراسر کشور داریم، بنابراین اگر امکان معامله ابزار اوراق بهادار در اختیار بانک‌ها قرار بگیرد همه شعب بانکی می‌توانند به ابزارهای مالی مختلف دسترسی پیدا کنند؛ یعنی با یک حرکت ساده می‌توان 18 هزار استیشن یا ایستگاه معاملاتی به غیراز 600 تا 700 ایستگاه موجود به مجموعه بازار سرمایه اضافه کرد.
- استدلال شما بر چه مبنایی است؟
شما بررسی کنید در حال حاضر گواهی سپرده چگونه از طریق سیستم بانکی به فروش می‌رسد؟ این اوراق فقط از طریق خود بانک فروخته می‌شود، در حالی که اگر این ابزار در کانتر بورس یا فرابورس عرضه شود همه شعب بانکی به معاملات آن ازطریق یک سامانه معاملاتی دسترسی پیدا خواهند کرد؛ در نتیجه رقابت هم بهتر خواهد شد و قیمت‌ها هم واقعی‌تر می‌شود، ضمن اینکه وقتی گواهی سپرده در بانک‌ها فروخته می‌شود زمانی که مشتری برای فروش این اوراق به بانک مراجعه می‌کند بانک مجبور است آن را بازخرید کرده و پول مشتری را پس بدهد. این چه نوع تأمین مالی است که باید پول از حساب بانک پرداخت شود؟ درحالی که اگر از طریق سیستم بورس فروخته شود یک نفر این اوراق را فروخته و نفر بعدی خریداری می‌کند و در نتیجه بازار ثانویه اوراق شکل می‌گیرد.
- وضعیت صنعت کارگزاری را در بازار سرمایه چگونه می‌بینید؟
صنعت کارگزاری نسبت به سال‌های گذشته رشد خوبی داشته و شرکت‌های کارگزاری بزرگ‌ترشده‌اند، ضمن اینکه مردم ما دیگر مثل 5 سال پیش فکر نمی‌کنند. اگر کارگزاری بخواهد مانند 5 سال گذشته کار کند و خدمات ارائه کند دیگر نمی‌تواند مشتری جذب کند. 2سال پیش گفته می‌شد تعداد کارگزاران زیان‌ده بیشتر شده، در حالی که نرخ کارمزد معاملات تغییر نکرده بود، بازار هم کوچک‌تر نشده بود، اما چیزی که تغییر کرده بود دیدگاه مشتری‌ها بود. همان‌طور که گفتم مشتری امروز مثل گذشته فکر نمی‌کند، مشتری امروز به سراغ کارگزاری می‌رود که خدمات بهتر و با کیفیت‌تری ارائه می‌کند.
- برنامه رتبه‌بندی کارگزاران بورس بر چه اساسی انجام شد؟
رتبه‌بندی کارگزاران حاوی یک پیام است. ما با رتبه‌بندی می‌خواهیم بگوییم کارگزاری بهتر است که خدمات بهتری به مشتری بدهد. ما برای کارگزاران شرایط تشویقی گذاشتیم نه شرایط تنبیهی. برخی کارگزاران برای اینکه به شرایط تشویقی ما برسند خود را توسعه دادند، نیرو جذب کردند، نرم‌افزارهایشان را به‌روز کردند، تالار درست کردند، بر تعداد پرسنل متخصص خود اضافه کردند، سیستم‌های اینترنتی و سایت‌های خود را باز‌سازی کردند، صندوق راه‌اندازی کردند، مجوز سبد‌گردانی گرفتند و کلا 17 تا 18آیتم را اجرا کردند تا به شرایط مورد نظر ما برسند. ما در دستورالعمل رتبه‌بندی کارگزاران می‌خواهیم به این نتیجه برسیم که هر کس از این دستورالعمل، نمره بالاتری بگیرد، یعنی اینکه خدمات بهتری ارائه می‌کند. در این میان عده‌ای هم حرکتی نکردند و سکون داشتند بنابر این مشتریان خود را از دست دادند، بر همین اساس بود که کارگزارانی که رتبه «هـ» دارند در حال فروش شرکت خود به گروه‌های قوی‌تر هستند، چون کار آن‌قدر وسیع شده و مشتریان زیاد شده‌اند که دیگر کارگزاران ضعیف نمی‌توانند بدون توسعه، مانند گذشته کار کنند.
- یعنی معتقدید کارگزارانی که به توسعه فعالیت خود توجه ندارند در آینده جا می‌مانند؟
دقیقا، اگر کارگزاران به‌دنبال توسعه خود نباشند زیان‌ده شده و از بازار حذف می‌شوند؛ البته این خود بازار و افزایش شرایط رقابت است که کارگزاران ضعیف‌تر را حذف می‌کند.
- یکی از بحث‌هایی که اخیرا وزیر اقتصاد مطرح کرده است کاهش هزینه معاملات است که از سازمان بورس خواست، هزینه معاملات را کاهش دهد برای این موضوع برنامه‌ای دارید؟
برای این کار ما از خود سازمان بورس شروع خواهیم کرد. در حال حاضر عمده هزینه‌ها مربوط به کارگزاران است.
البته ما وضعیت کشورهای دیگر را مطالعه کردیم و متوجه شدیم در آنجا هم بیشتر سهم هزینه معاملات مربوط به کارگزاران است، به هر حال وظیفه اصلی بازار یابی و مشتری‌یابی و حفظ مشتری، با کارگزار است. کارگزار باید انگیزه کافی برای فعالیت داشته باشد، ضمن اینکه ریسک‌های موجود هم عموما مربوط به کارگزاران است؛ بنابراین منطقی است که بیشترین نرخ دریافت کارمزد‌ها به کارگزاران اختصاص یابد. با همه این شرایط، کاهش هزینه معاملات از خود سازمان آغاز خواهد شد؛ ما در مرحله اول نرخ کارمزد‌های سازمان را جمع‌بندی کردیم و پیشنهاد دادیم که این نرخ کاهش پیدا کند.
بر این اساس در حال تجدیدنظر در نرخ کارمزد معاملات هستیم و نرخ کارمزد معاملات قطعا کاهش پیدا خواهد کرد. در مورد نرخ کارمزد کارگزاران نیز معتقدم که این موضوع باید به کانون کارگزاران واگذار شود و این کانون باید بررسی کند و در این مورد گزارش بدهد.
اینکه ما فقط در سازمان تصمیم بگیریم شاید کار کارشناسی نباشد، بنابراین باید از کانون کارگزاران هم مشورت بگیریم. البته ما در طول این سال‌ها کارمزد معاملات را افزایش ندادیم. از طرف دیگر عمده درآمدهای به دست آمده صرف توسعه بازار و فعالیت‌های بورس شد.
- شما در جایی گفتید که قصد دارید به قدرت اول منطقه تبدیل شوید برنامه‌هایتان برای این کار چیست؟
همه کاری‌هایی که گفتم در جهت حرکت به سمت این هدف بود، ضمن اینکه علاوه بر اینها چند کار دیگر هم باید انجام دهیم. ما برنامه‌ای داریم که ارزش بازارمان نسبت به GDP(تولید ناخالص داخلی) افزایش یابد و این کار شدنی است؛ موضوع را بررسی کرده‌ایم و گزارش هم تهیه کرده‌ایم. درواقع ارزش بازارمان می‌تواند ازGDP هم بیشتر شود. اگرGDP کشور را در حال حاضر 400 میلیارد دلار در نظر بگیریم ارزش بازار ما پتانسیل و قابلیت بالاتر از این میزان را هم دارد. البته من بالاتر از این رقم را هم متصور می‌دانم و معتقدم ارزش بازار ما به بیش از 400میلیارد دلار هم خواهد رسید.
- حدودا در چه دوره‌ای و تا چه زمانی؟
من فکر می‌کنم اگر خوب عمل بشود و براساس زمانبندی و برنامه‌ریزی پیش برویم طی 2سال ارزش بازار ما از 400میلیارد دلار عبور کند.
- به‌نظر شما این رقم زیاد خوشبینانه نیست؟ یعنی ارزش بازار ما 4 برابر می‌شود؟
نه، ارزش بازار ما به 600میلیارد دلار هم خواهد رسید؛ البته این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی و کار مداوم است و نیاز به تلاش دارد. در افقی که ما تصویر کرده‌ایم در پایان برنامه پنجم می‌توانیم جزو 15 بورس برتر دنیا قرار بگیریم.
- با چه ارزش بازاری؟
بین 600 تا 1000 میلیارد دلار. البته این رقم امروز متصور است اما اگر 5 سال پیش گفته می‌شد که ارزش بازار سرمایه به این میزان خواهد رسید کاملا غیرقابل تصور بود. الان ارزش بازار ما به 100 میلیارد دلار رسیده است، در حالی که در سال 81 ارزش بازار ما فقط 10میلیارد دلار بود و در طول چند سال به 100 میلیارد دلار رسید.
